واقعیت درمانی، یک روش مشاوره است که توسط

دکتر ویلیام گلاسر در سال 1965،

بر اساس تئوری انتخاب، ابداع و در حال حاضر به صورت یک نظریة درمانی به طور گسترده ای به رسمیت شناخته می شود. اصول این درمان برای والدین و متخصصان در زمینه های آموزش، بهداشت روانی و خدمات اجتماعی قابل استفاده است. این تئوری بیان می کند که تمام مشکلات بشر هنگامی رخ می دهند که یک یا بیشتر از پنج نیاز روانشناختی اساسی برآورده نشود. این نیازها عبارتند از:

• قدرت: احساس برنده شدن، دست یافتن، خودارزشمندی
• عشق و تعلق: به خانواده، جامعه یا به دیگر عزیزان
• آزادی: استقلال، داشتن حریم شخصی، خودمختاری
• سرگرمی و تفریح: به منظور دست یافتن به احساس رضایت، لذت و خرسندی
• بقا: نیازهای اساسی مانند غذا، سرپناه، ارضای جنسی

حقیقتی که در قلب این نظریة درمانی نهفته، این است که همة انسان ها در همة زمان ها در تکاپو برای پاسخ به این نیازهای اساسی هستند. افرادی که تحت واقعیت درمانی قرار دارند، روش هایی را یاد می گیرند که به کمک آنها می توانند هر گونه افکار و رفتارهای منفی که مانع دست یابی به این نیازها می شود را شناسایی و تغییر دهند.

گلاسر معتقد است هنگامی که یک فرد تصمیم می گیرد به جای تغییر رفتار دیگری، رفتار خود را تغییر دهد، در رسیدن به خواسته های خود موفق تر است. هدف واقعیت درمانی نیز کمک به مردم است تا بتوانند ارتباطات مختل شده را دوباره از نو بسازند.

رفتار ناسازگار شخص باعث می­شود، کنترل اثربخش خود را بر ادراک‌ هایش و در نتیجة آن، بر زندگی ‌اش از دست بدهد. گلاسر بر این باور است که مردم انواع مختلف ناراحتی ‌ها و احساس‌های بد خود مانند افسردگی، اضطراب یا احساس گناه را شخصاً انتخاب می­کنند تا بدین وسیله:

• خشم خویش را تحت کنترل درآورند.
• دیگران را برای کمک به خود وادار سازند.
• کنترل خویش را بر دیگران اعمال کنند.
• برای عدم تمایل خود نسبت به انجام دادن کاری اثربخش ‌تر، عذر و بهانه بیاورند.

 او همچنین معتقد است، بیش از آنکه مردم در حالت افسرده، مضطرب یا تجربة احساس گناه باشند، در واقع خود را درگیر افسرده­ و مضطرب بودن یا تجربه کردن احساس گناه می­کنند. در این تئوری درمانی، برای برقراری یک ارتباط مناسب رعایت نکات زیر ضروری است:

• به دلیل اینکه تمام مشکلات بشر به وسیله روابط نارضایت بخش کنونی به وجود می آید، بر زمان حال تمرکز کرده و از گفتگو دربارة زمان گذشته اجتناب کنید.
• تا جایی که ممکن است از گفتگو دربارة علائم بیماری و شکایات جسمی و روحی اجتناب کنید. معمولاً افرادی که در ارتباطات خود دچار مشکل شده اند، برای مقابله با روابط نارضایت بخش از چنین روش هایی استفاده می کنند.
• بر آنچه که می توانید به طور مستقیم عمل کنید، فکر و تمرکز نمایید. کمتر برای آنچه که نمی توانید مستقیماً انجام دهید، وقت بگذارید. احساسات منفی را تنها در صورتی می توانید تغییر بدهید که در تفکر و رفتار تغییر به وجود آورید.
• از انتقاد، سرزنش، قضاوت، تعصب و برخی از رفتارهای خارج از کنترل افراطی که روابط را مختل می کنند، اجتناب کنید. از خود بپرسید: "آیا آنچه من انجام می دهم مرا به مردمی که به آنها نیاز دارم نزدیک تر می کند؟
•  اگر نمی توانید رفتارهای جایگزین مناسب و جدید را پیدا کنید، از یک مشاور کمک بگیرید.
• بر جزئیات تمرکز کنید. به محض اینکه ارتباط شما دچار مشکل شد، رفتارهای ارتباطی جایگزین را پیدا کنید.
• برای برقراری ارتباط با مردمی که به آنها نیاز دارید، یک برنامة خاص و کاربردی بنویسید و مرتب میزان پیشرفت خود را در آن ارزیابی کنید. به یک برنامة خاص و غیرقابل انعطاف قانع نشوید. برنامة شما باید همیشه امکان ارزیابی، تجدیدنظر یا رد کردن داشته باشد.
• با صبر و حوصله بر منبع مشکلی که باعث مختل شدن ارتباط می شود، تمرکز کنید. افرادی که برای مدت طولانی ارتباطشان قطع شده، در ارتباط مجدد دچار مشکل می شود. آنها اغلب بینش خود را نسبت به این حقیقت که نیاز به ارتباط مجدد دارند، از دست می دهند.

مفهوم واقعیت درمانی

واقعیت درمانی بر شناسایی و درمان مشکلات کنونی محرک احساسات فرد، تمرکز دارد نه مشکلاتی که در گذشته تجربه شده اند. در طی فرایند درمان، به فرد کمک می شود هر رفتاری که ممکن است مانع یافتن راه حل برای این مشکلات شود را تغییر دهد. این تئوری درمانی، تکنیک حل مسئله را مورد تشویق قرار می دهد و بر پایه این ایده قرار دارد که افراد زمانی پریشانی های روانی را تجربه می کنند که نیازهای اساسی روانشناختی شان برآورده نشده باشد. با توجه به اصول واقعیت درمانی، تغییر رفتارهای شخص می تواند بر احساسات و توانایی های وی در رسیدن به خواسته ها تأثیر مثبتی داشته باشد.

در واقعیت درمانی، ابتدا درمانگر توجه فرد را از رفتارهای گذشته منحرف و بر رفتارهایی که در حال حاضر رخ می دهند، متمرکز می کند. واقعیت درمانگران همچنین تمایل ندارند بر نشانه های بیماری یک شخص تمرکز کنند. آنها بر این باور هستند که یک فرد قادر به شکل بندی، اصلاح یا تقویت روابط با دیگران است. همچنان که گلاسر نیز معتقد است علایم مشکل روانی هنگامی که ارتباط یک فرد با دیگران قطع می شود، ظاهر می شود.

واقعیت درمانی همچنین یک روش مفید در خانواده درمانی است. در طی این درمان به هر یک از اعضای خانواده فرصتی برای بیان نیازها و خواسته هایشان داده می شود.