عقل چیست و عاقل کیست؟/ بخش اول

انسان انواع عقل دارد: عقل معصوم و تزکیه شده، عقل فلسفی، عقل تقلیدی، عقل تجربی و علمی، عقل نفسانی، عقل مصلحت اندیش و سوداگر، عقل حیلت گرا، عقل خودبین و عقل محافظه کار.

آن عقلی که برای سعادت انسان لازم و ضروری است و هدف فطری نسل بشر است، عقل معصوم و کلی است. 
عقل کلی قوه ی ادراک سره از ناسره و شر از خیر است که به واسطه ی "تعقل و معصومیت" به فعلیت می رسد. 
عقلی که بعد از تزکیه ی نمادهای انقطاع شکوفا می شود. 
عقلی که انسان را با ذات خود آشنا می کند. 
عقلی که انسان را ذات بین می کند.  
عقلی که به آدم آرامش و آسودگی می بخشد. 
عقلی که پرده ها و حجاب ها را کنار می زند. 

محصولات عقل، جنس عقل ما را افشا می کند. اگر ما نمادهای انقطاع داشته باشیم، نشان این است که ما عقل معصوم و پاک نداریم و عقلمان در خدمت نفسمان است. عقلی که در خدمت نفس باشد، بی عقلی است.

آنجا که مولانا با عقل مخالفت کرده، منظورش عقل فلسفی آن زمان بوده است که فلسفه ی تحلیلی جدید نیز با مولانا کاملا موافق است. 
گویا بخشی از فلاسفه ی آن دوران یک شبحی در ذهن می ساختند و سپس با آن شبح به ستیزه می پرداختند که فریدریش نیچه نیز با این عقل و استدلال مشکل داشت. 
یعنی یک کلافی را گره می زدند و آن را دوباره باز می کردند و این کار گرهی که توسط نفس بافته شده را باز نمی کند، یعنی عقل واقعی را فعال نمی کند.

آنجا که مولانا پای استدلالیان را چوبین می داند، منظورش استدلالی است که در بخشی از حوزه ی فلسفه رایج بوده و با استدلال فلسفی آن بخش مشکل واقعی انسان به حاشیه می رفت، وگرنه کل مثنوی توسط قوه ی استدلال و اندیشه نوشته و تبیین شده است.

ای برادر تو همه اندیشه ای 
ما بقی تو استخوان و ریشه ای

عاقل واقعی کسی است که نمادهای انقطاع را از خود حذف کرده و با ذات خود و دیگران اتصال هیجانی و رابطه ی تفهمی داشته باشد.

ادامه دارد...

#قاسم سلطانی