همه ما می دانیم که ویتامین ها برای ادامه حیات و سلامتی ما ضروری هستند. اما ممکن است نگرانی ما در مورد سیستم ایمنی بدن، پوست، بهبود بینایی و سلامت استخوان هایمان باشد. به ندرت افراد به خوردن ویتامین ها برای سلامت مغزشان اهمیت می دهند. در حالی که سلامت مغز مهم ترین دلیل برای مصرف ویتامین هاست. چرا که ویتامین ها قسمتی از ساختار مغز ما هستند.

ساختار مغز ما از کیلومترها آکسون و میلیون ها اتصال بین سلول های عصبی تشکیل شده است. درست مانند کامیون ها و تجهیزاتی که برای ساختن بزرگ راه ها و پل ها نیاز است، گروهی از ماشین های مولکولی نیز برای ساختن بزرگراه های عصبی و ارتباطات سلولی (سیناپس) ضروی هستند. بنابراین هر چه ابزار قوی تر و بهتری داشته باشیم، ساختار مغز بهتری هم به وجود می آید.

پروتئین ها بسیاری از عملکردهایی که در سلول مربوط به جابجایی می باشد را بر عهده دارند، اما بعضی از این وظایف نیز بر عهده ویتامین هاست. اگرچه پروتئین ها در ژنوم ما کدگذاری می شوند، انسان ها تنها قادر به سنتز ۱۱ آمینواسید از ۲۰ آمینواسید موردنیاز بدن ما هستند، برخلاف بسیاری از گیاهان و جانوران که قادر به ساخت همه انواع آمینواسیدها هستند. در مورد ویتامین ها نیز بدن ما قادر به ساخت آنها نیست و تنها راه رسیدن آنها به سلول ها، از راه هضم، جذب و جریان خون است.

ویتامین B۱۲

مهم ترین فعالیت مغز، انتقال سیگنال های الکتریکی بین سلول هاست. آکسون ها ساختارهایی هستند که این سیگنال های الکتریکی از آن ها عبور می کنند. حتی کوچکترین کمبود در این ویتامین باعث اختلال در میلین سازی می شود. میلین، عایقی است که در اطراف آکسون ها وجود دارد و در انتشار سیگنال های الکتریکی از اهمیت زیادی برخوردار است. هنگامی که میلین سازی ضعیف باشد، در نتیجه کیفیت انتشار سیگنال ها نیز ضعیف خواهد شد. کمبود ویتامین B۱۲، نشان داده شده که باعث احساس خستگی و افسردگی می شود.

کمبود مزمن این ویتامین منجر به زوال عقل (dementia) و آسیب دائمی به مغز نیز می شود. علائم dementia شامل نداشتن توانایی در به یاد آوردن وقایع گذشته، تشخیص اشخاص و مکان ها، یافتن کلمات درست، حل مسئله، برنامه ریزی و انجام کارهای ساده و کنترل حالات خلقی و رفتار است. بنابراین ویتامین B۱۲ بسیار اهمیت دارد، اما تنها ویتامین مهم برای سلامت مغز نیست.

ویتامین A

تاثیر ویتامین A به صورت کامل شناخته نشده، اما شواهدی برای کارکرد آن وجود دارد. محققان در آزمایشگاه تغذیه و علوم اعصاب، در دانشگاه Bordeaux فرانسه، به تازگی اثر کمبود ویتامین A را در رت مورد بررسی قرار دادند. آن ها مشاهده کردند رت هایی که ویتامین A کمتری دریافت کردند، ۳۲ درصد سلول های جدید کمتری نسبت به رت هایی که مقادیر کافی ویتامین A را دریافت می کردند، داشتند. رت هایی که از خوردن ویتامین A کافی محروم شده بودند، در انجام وظابف حافظه فضایی، شنا کردن در یک محفظه و یافتن پلتفرم های پنهان شده دچار مشکل شده بودند.

این رت ها روزها طول می کشید تا یاد بگیرند که پلت فرم ها را در محفظه پیدا کنند، در حالی که رت هایی که میزان کافی از این ویتامین را دریافت کرده بودند، حتی طی یک روز کاملا می توانستند پلت فرم ها را بیابند. هم چنین عملکرد آن ها به خوبی رت های گروه دوم نبود.

اما نکته جالب و قابل توجه در این آزمایش این بود: هنگامیکه این رت ها به مدت چهار هفته ویتامین A کافی دریافت کردند، عملکرد آن ها بسیار در این زمینه بهبود یافت.

ویتامین C

آزمایش های مشابه در مورد ویتامین C در دانشگاه علوم پزشکی Vanderbilt، انجام گرفت. تنها با دادن یک دوز از ویتامینC، عملکرد موش های میانسال ۱۵ درصد در مکان یابی پلت فرم ها افزایش یافت. این آزمایش اگرچه مدت زمان کمی به طول انجامید، اما تاثیر چشمگیر این ویتامین را به اثبات رساند. مانند ویتامین A، ویتامین C نیز نقش مشابهی در تولید سلول های عصبی جدید و رشد آن ها دارد.

ویتامین D

ویتامین Dکه گاهی مردم به عنوان ویتامین تابش آفتاب نیز می شناسند، برای حفظ سلامتی استخوان، دستگاه ایمنی، سیستم قلبی عروقی و غدد درون ریز اهمیت دارد.

مطالعات جدید بر روی ارتباط این ویتامین با سلامت سیستم عصبی متمرکز شده است. برای مثال یکی از این مطالات را News Today Medical گزارش کرده که بر روی ارتباط بین کمبود ویتامین D و افزایش ریسک ابتلا به اسکیزوفرنی، تاکید کرده است.

آزمایش های دیگر بر روی حیوانات نشان می دهد که ایجاد کمبود ویتامین D در این حیوانات باعث آسیب به مغز و کاهش سطح عملکرد در انجام تست های شناختی می شود.

همچینین محققان یافته اند افرادی که دچار سکته قلبی می شوند، در صورت کمبود ویتامین D، احتمال برگشتن عملکرد مغز آن ها به حالت عادی بسیار کمتر است.

در تحقیقی دیگر مطالعات تصاویر مغز موش هایی که دچار کمبود ویتامین D هستند، نشان داد تعداد سلول ها در هیپوکمپ که در تشکیل حافظه نقش کلیدی دارند، کاهش یافته است.

امگا-۳

امگا-۳ به ساختن غشاهای سلولی بدن شامل سلول های عصبی کمک می کند. این ویتامین می تواند ساختار سلول های مغز را بهبود بخشد. روغن ماهی منبع خوبی برای امگا-۳ است.

مطالعه ای در سال ۲۰۱۷ میلادی نشان داد افرادی که از سطح بالایی از امگا-۳ در بدن خود برخوردار بودند، جریان خون در مغز آن ها افزایش می یافت. محققان همچنین یافتند که ارتباط نزدیکی بین افزایش و بهبود توانایی تفکر و عملکردهای شناختی با سطح امگا-۳ در خون وجود دارد.

ویتامین E

ویتامین E اغلب به عنوان ویتامین باروری نیز شناخته می شود. مطالعات در حیوانات و انسان ها نشان داده است که کمبود ویتامین E با کاهش باروری مرتبط است، اما این ویتامین وظایف مهم دیگری به ویژه در سیستم عصبی مرکزی نیز در بدن دارد.

سلول های عصبی که در هماهنگی حرکات بدن و انجام اعمال شناختی نقش دارند، بیش از همه از کلسترول و چربی های polyunsaturated ساخته شده اند. این اجزا بسیار به آسیب اکسیداتیو حساس هستند. ویتامین E، نوعی آنتی اکسیدان است و می تواند این چربی ها را از آسیب اکسیداتیو محافظت کند. بعضی از منابع غنی ویتامین E، در مغز ها و دانه ها وجود دارند.

ویتامین B۶

بدن ما به ویتامین های گروه B برای تبدیل کردن مواد غذایی به انرژی، نیاز دارد. این ویتامین ها برای متابولیسم، عملکرد مغز و کبد، رشد و ساختن سلول های خونی علاوه بر نقش آن ها در پوست، مو و بینایی، اهمیت دارند.

یکی از ویتامین های این گروه که برای عملکرد صحیح و مناسب مغز و سیستم عصبی بسیاراهمیت دارد، ویتامین B۶ است.

این ویتامین برای رشد مناسب مغز کودکان و عملکرد افراد بزرگسال مهم است. به مغز در ساختن هورمون «سروتونین» برای تنظیم حالات خلقی و «نوراپی نفرین» برای مهار استرس کمک می کند. این ویتامین همچنین در ساخت «ملاتونین» که در چرخه شبانه روزی و تنظیم خواب اهمیت دارد، کمک می کند.

مطالعات زیادی همچنین تاثیر ویتامین B۶ را در کاهش روند پیری و ابتلا به آلزایمر و سکته، به اثبات رسانده است.

دکتر «محمد نامی»، عضو هیات علمی گروه علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز